[Recensie] Bram Enning: 'De oorlog van professor Bastiaans'

Professor Bastiaans (1917-1997) was jarenlang bekend door zijn behandeling van overlevenden van concentratiekampen. Hij gaf een naam aan hun problemen: het KZ-syndroom. Zo’n ernstig probleem had natuurlijk ook een unieke behandelmethode nodig en dat was zijn LSD-behandeling. Zowel het syndroom als de behandeling waren echter omstreden, zo blijkt uit het boek van historicus Bram Enning.

Bastiaans was opgeleid als psycho-analist en was dus een navolger van de bekende Sigmund Freud. Maar zelfs tijdens zijn opleiding was de psycho-analyse al vrijwel in onbruik geraakt omdat de resultaten van de behandeling maar heel matig bleken te zijn. Bastiaans ging zelfs nog een stapje verder: hij geloofde dat er jaren na de afloop van de oorlog nog lichamelijke problemen konden ontstaan die hun bron in die oorlog konden hebben. Dat konden hartaanvallen, hoge bloeddruk of diabetes zijn. Die theorie stond bekend als de psychosomatiek en het syndroom dat daarbij hoorde was het KZ-syndroom – KZ was de afkorting van Konzentrationslager ofwel concentratiekamp. Een speciaal syndroom dat volgens Bastiaans vaak slechts met het hallucinerende middel LSD behandeld kon worden.

Natuurlijk ontstond er direct al een probleem want hoe kon je bewijzen dat een hartaanval, die twintig jaar na de oorlog optrad, als oorzaak die oorlog had? Dat kon dus niet en daar lag dan ook de zwakte van de methode Bastiaans. Maar Bastiaans had belangrijke handlangers en dat waren zijn patiënten, die een deel van de oorlog in kampen hadden doorgebracht. Het punt was namelijk dat er na de oorlog een speciaal pensioen mogelijk was voor mensen die afgekeurd werden als gevolg van de doorstane ellende. En Bastiaans zorgde dat je probleem werd erkend als oorlogstrauma. Het gaf die verzetsstrijders ook de erkenning waar ze zo naar zochten. Je was voor je omgeving niet ‘fout’ geweest in de oorlog.

De ook al snel verouderde LSD-methode, waarmee Bastiaans de verdrongen herinneringen poogde op te halen had echter behoorlijke nadelen: door de hallucinaties konden er ook onware herinneringen worden opgewekt, maar voor Bastiaans was dat geen probleem. Jarenlang kon Bastiaans ongestoord zijn gang gaan. Kritiek op de methode was kritiek op Bastiaans en dan kwamen direct zijn patiënten in het geweer.

Want Bastiaans was een ijdele en opportunistische man, die er niet voor terugdeinsde om zijn patiënten in te zetten voor zijn eigen gewin. Hij was iemand die als eerste gebruik maakte van de media om zijn zin door te drijven bij de politiek. Achteraf gezien was het een schande dat hij zo lang ongestoord zijn gang kon gaan.

Pas toen vanuit Amerika de term 'Post Traumatische Stress Stoornis' (PTSS) kwam overwaaien, verloren de oud-verzetsstrijders hun unieke positie. Toen Bastiaans met pensioen ging was dat ook direct het einde van zijn speciale methode. Het boek is geen dolksteek in de rug, maar meer het zwaard waar Bastiaans zelf in is gesprongen. Een ontluisterend en zeer leesbaar boek.

Koop het boek hier.